काठमाडौं । मानिस जतिबेला, जहाँ पनि बेहोस हुनसक्छ । यसमा उमेर, शारीरिक तन्दुरुस्ती, समय र ठाउँको पनि खास प्रभाव हुँदैन । हेर्दा खाइलाग्दा र तन्दुरुस्त व्यक्ति पनि अचानक बेहोस भइरहेका हुन्छन् ।

मानिस बेहोस हुनुमा मुख्य दुई कारण छन् । जसलाई चिकित्सकीय भाषामा मेटाबोलिकल र भास्कुलर भनिन्छ ।

शरीरमा पानी, नुन, भिटामिन बी १२ को कमी,  मधुमेह, उच्च वा न्यून रक्तचाप, उच्च ज्वरो, शरीर कमजोर जस्ता कारणले बेहोस हुनुलाई मेटाबोलिकल कारण भनिन्छ । व्रत बसेको बेला, काजक्रियामा बसेको बेला धेरै जना बेहोस भइरहेका हुन्छन् । केही सेकेण्डका लागि बेहोस हुने समस्या केमिकल गडबडीका कारण हुने गर्छ ।

भास्कुलर दिमागको नसामा असर परेर बेहोस हुने कारण हो । छारेरोग, स्ट्रोक, ट्युमर भएमा, मस्तिष्क सुन्निएमा, शरीरमा अक्सिजनको मात्रा कमी भएमा, मुटुको चाल गडबडी भएमा, दिमागमा रगतको कमी भएमा, दिमागमा पिप जमेर वा कुनै संक्रमण भएमा मानिस बेहोस हुनसक्छ । औषधिको ओभरडोज, धुम्रपान, मद्यपान बढी गर्दा पनि बेहोस हुने गर्छन् ।

यो कारणमा मानिस एक मिनेटभन्दा बढी समय बेहोस हुने गर्छन् ।

यस्तो अवस्थामा के गर्ने ?

सुरुमा मानिस कसरी वा किन बेहोस भएको हो भन्ने कुराको पनि जानकारी लिनुपर्छ । जस्तै, आँखाको अस्वाभाविक चाल, हातखुट्टा चलिरहेको छ र रक्तसञ्चार पनि छ भने छारेरोगको कारणले बेहोस भएको बुझ्नुपर्छ  ।

जुनसुकै कारणले बेहोस भएपनि बिरामीलाई पहिले सुरक्षित ठाउँमा लैजानुपर्छ । घाँटीमा केही बेरिएको छ भने निकालिदिनुपर्छ । चोटपटक लागेको छ कि छैन, रक्तसञ्चार भइरहेको छ कि छैन हेर्नुपर्छ । सामान्य तरिकाले बेहोस भएको अवस्थामा पंखा चलाइदिने, पानीले अनुहार पुछिदिने गर्न सकिन्छ ।

बेहोस भएर अस्पताल पुर्‍याउनुअघि रिकभरी पोजिसन र सीपीआर विधि अपनाउन सकिन्छ । रिकभरी पोजिसन बेहोस भएको व्यक्तिलाई बायाँ कोल्टो पारेर सुताउने प्रक्रिया हो । अचानक कोही व्यक्ति बेहोस भएमा सर्वप्रथम यो पोजिसनमा राख्नुपर्छ ।

त्यसबेला बेहोस भएको व्यक्तिको बायाँ हात सिधा राख्ने र दायाँ हात गालामा वा चिउँडोको तल राख्नुपर्छ । दायाँ खुट्टा समातेर बायाँपट्टि बिस्तारै कोल्टो पार्नुपर्छ । देब्रे खुट्टालाई सिधा पारी दाहिनेलाई खुम्च्याइदिनुपर्छ । यसरी रिकभरी पोजिसनमा राख्न सकेमा श्वासप्रश्वास बन्द हुने सम्भावना कम हुन्छ । यसरी नराखेको खण्डमा बिरामीको श्वास रोकिएर मृत्यु हुनसक्ने सम्भावना हुन्छ । त्यसैले बेहोस भएको खण्डमा कहिल्यै पनि नाक थुन्ने, पानी खुवाउन खोज्ने क्रियाकलाप गर्नुहुँदैन ।

कार्डियो पल्मोनरी रिसस्सीटेसन (सीपीआर) प्रक्रिया अपनाउनुपर्छ । यो प्रक्रियामा बेहोस भएको बिरामीको छाती थिच्नुका साथै मुखमा मुख जोडेर श्वास दिने गरिन्छ । यो सर्वसाधारण सबैले जान्नुपर्ने एक महत्वपूर्ण प्रक्रियामध्ये एक हो ।

कुनै कारण बेहोस वा रोगले गर्दा अचानक मुटु चल्न बन्द भएमा बाहिरबाट मुटु थिचेर रगत पम्प गराउन सीपीआर गर्ने गरिन्छ ।

कसरी गर्ने सीपीआर ?

सर्वप्रथम बेहोस भएको व्यक्तिलाई बिस्तारै भुईंमा सुताउनुपर्छ  । त्यसपछि उसको एउटा हातमाथि अर्को हात राखी औंलालाई बीचबाट छिराएर हत्केलाले छातीको बीच भागमा थिच्नुपर्छ । कम्तीमा प्रतिमिनेट सयदेखि एक सय २० पटकसम्म दुई इञ्च तलसम्म छाती थिच्नुपर्ने हुन्छ । योसँगै कृत्रिम श्वासप्रश्वास पनि दिनुपर्छ । यसमा ३० पटक छातीमा थिचिसकेपछि नाक बन्द गरेर दुई पटक मुखमा मुख जोडेर कृत्रिम श्वास दिनुपर्छ । यस्तो श्वास दिंदा छाती माथि उठेको देखिनुपर्छ ।

यदि मुखमा मुख जोडेर श्वास दिन नसकेमा पनि छाती थिच्ने कार्य रोक्नु हुँदैन । निरन्तर बिरामीको अवस्था र अस्पताल उपचार नभएसम्म गरिरहनुपर्छ । यो उपचार प्रक्रियाले रगतको सञ्चालन कायम राख्ने, शरीर र मस्तिष्कलाई बचाएर राख्न मद्दत गर्छ । त्यस्तै रोगी होसमा आउनेबित्तिकै नुनिलो र झोलिलो खानेकुरा खुवाउनुपर्छ ।